4 January 2003

ปัจจุบันผู้บริหารของทั้งภาครัฐและเอกชนต่างมีความตื่นตัวและให้ความสนใจต่อหลักการและแนวคิดในเรื่องขององค์กรแห่งการเรียนรู้ (Learning Organization: LO) กันมากพอสมควร มีการกล่าวขวัญถึงแนวคิดเกี่ยวกับองค์กรแห่งการเรียนรู้กันอย่างกว้างขวางทั่วไป อีกทั้งมีความพยายามจากผู้บริหารขององค์กรต่างๆ ที่จะปรับปรุงและพัฒนาองค์กรของตนให้เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้ แนวคิดในเรื่องขององค์กรแห่งการเรียนรู้ได้เกิดขึ้นมานานพอสมควรแล้วในต่างประเทศ ทำให้ในปัจจุบันนักวิชาการและผู้บริหารได้พยายามพัฒนาแนวคิดขององค์กรแห่งการเรียนรู้ให้ก้าวไปอีกขั้น เช่นในเรื่องของ Teaching Organization (TO) ที่ผมจะนำเสนอในสัปดาห์นี้ แนวคิดในเรื่องของ Teaching Organization (TO) นั้นมาจากหนังสือเรื่อง The Cycle of Leadership ของ Noel Tichy ซึ่งเป็นศาสตราจารย์ที่มหาวิทยาลัยMichigan และเคยเป็นผู้บริหารระดับสูงที่ดูแลศูนย์ฝึกอบรม Crottonville อันมีชื่อของ GE จริงๆ แล้วหลักการของ Teaching Organization ก็ไม่ได้พิสดารพันลึกอะไร แต่พออ่านดูแล้วก็น่าสนใจเลยอยากจะมานำเสนอให้ท่านผู้อ่านได้เห็นภาพร่วมกัน ส่วนนิยามศัพท์ภาษาไทยนั้นเข้าใจว่ายังไม่มีใครตั้งขึ้นมา ผมเคยคิดจะเรียกว่าเป็นองค์กรแห่งการสั่งสอน ก็ฟังดูไม่ค่อยเข้าท่าเท่าใด จึงขออนุญาตใช้ศัพท์ภาษาอังกฤษไปก่อนนะครับ

จริงๆ แล้วหลักการพื้นฐานของ Teaching Organization เริ่มต้นมาจากแนวคิดในเรื่องของการพัฒนาผู้นำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการพัฒนาผู้นำในทุกระดับขององค์กร เนื่องจากผู้นำเป็นปัจจัยหลักที่สำคัญที่จะทำให้องค์กรประสบความสำเร็จ องค์กรหลายแห่งมีผู้นำระดับสูงที่ดีและเข้มแข็ง แต่ปัญหาหลักคือไม่สามารถพัฒนาผู้นำรุ่นใหม่ให้มาทดแทนตนเองได้ ดังนั้นวัตถุประสงค์ที่สำคัญอย่างหนึ่งคือผู้บริหารหรือผู้นำเดิมจะต้องมีความสามารถในการสอนและพัฒนาผู้นำคนอื่น และ Teaching Organization ก็วิธีการหนึ่งที่จะพัฒนาบุคลากรให้เป็นผู้นำที่ดีได้ แนวคิดของ Teaching Organization นั้นมุ่งเน้นให้ผู้นำและทุกคนภายในองค์กรได้มีทั้งการเรียนรู้และการสอนอยู่ตลอดเวลา โดยกระบวนการเรียนรู้และการสอนที่เกิดขึ้นตลอดเวลานั้นจะเป็นวงจรที่จะทำให้ทุกคนภายในองค์กรได้พัฒนาขึ้นและสุดท้ายจะนำไปสู่ความสำเร็จขององค์กร

Teaching Organization ไม่ได้มุ่งเน้นเพียงแค่การเรียนและการสอนเพียงอย่างเดียว แต่การเรียนและการสอนนั้นจะต้องเป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นทั้งสองทางคือแต่ละคนจะต้องพร้อมที่จะเป็นทั้งผู้สอนและผู้เรียน โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้นำระดับสูงในองค์กรจะต้องเปิดใจให้กว้างและพร้อมที่จะเรียนรู้จากผู้ใต้บังคับบัญชาด้วย และเมื่อเรียนรู้จากผู้ใต้บังคับบัญชาแล้วผู้นำจะต้องนำสิ่งที่ได้เรียนรู้นั้นมาปรับกระบวนการในการคิดหรือสร้างเสริมเป็นความรู้ใหม่ๆ และนำสิ่งที่ได้นั้นถ่ายทอดให้ผู้ใต้บังคับบัญชาต่อไป จริงๆ แล้วหลักการตรงนี้คล้ายกับการสอนหนังสือในมหาวิทยาลัยหลายๆ แห่งที่เปิดโอกาสให้ผู้เรียนและผู้สอนได้มีโอกาสที่จะพูดคุยและแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกัน อาจารย์ผู้สอนจะไม่ได้ทำหน้าที่ในการสอนอย่างเดียว แต่อาจารย์เองก็ต้องพร้อมที่จะเรียนรู้จากลูกศิษย์ และนำสิ่งที่ได้เรียนรู้นั้นมาปรับประยุกต์เข้ากับความรู้เดิมที่ตนมีอยู่เพื่อนำไปสอนกับลูกศิษย์รุ่นต่อไป ตัวผู้เรียนเองก็ไม่ได้ทำหน้าที่ในการเรียนอย่างเดียว แต่จะเป็นผู้สอนด้วยในบางโอกาส ในห้องเรียนไหนที่มีบรรยากาศในลักษณะนี้มากเท่าใดจะพบว่าทั้งผู้สอนและผู้เรียนเมื่อออกจากห้องไปจะได้ความรู้เพิ่มขึ้นมากทีเดียว

ถ้าลองกลับไปดูองค์กรจริงๆ ผู้นำระดับสูงมักจะชอบทำหน้าที่เป็นผู้สอนเป็นหลัก และผู้ใต้บังคับบัญชาก็จะทำหน้าที่เป็นผู้เรียนและผู้ฟังที่ดีเป็นหลัก แต่ท่านผู้อ่านต้องอย่าลืมว่าหลายๆ ครั้งที่ผู้ใต้บังคับบัญชาจะเป็นผู้ที่มีความรู้หรือข้อมูลในบางเรื่องที่ดีกว่าผู้บริหาร เนื่องจากเขาเหล่านั้นเป็นผู้ที่ได้สัมผัสกับตัวลูกค้าหรือคู่แข่งขันโดยตรง เพราะฉะนั้นผู้นำที่ดีจะต้องเปิดใจรับฟังความคิดเห็นของผู้ใต้บังคับบัญชาด้วย และนำสิ่งที่ได้รับจากผู้ใต้บังคับบัญชามาปรับและนำไปถ่ายทอดต่อยังคนอื่นๆ ต่อไปในองค์กร นี้แหละครับประเด็นสำคัญของ Teaching Organization ท่านผู้อ่านจะเห็นว่ามันไม่ใช่หลักการที่พิสดารหรือแปลกใหม่แต่ประการใด จริงๆ แล้วปรากฏการณ์ดังกล่าวก็เกิดขึ้นในชั้นเรียนในมหาวิทยาลัยหลายแห่งเป็นประจำ

ใน Teaching Organization นั้นการเรียนรู้และการสอนจะเกิดขึ้นทั้งสองทาง เป็นลักษณะของวงจรแห่งการเรียนรู้และการสั่งสอน ที่เมื่อแต่ละผู้นำทำหน้าที่ผู้สอนแล้วได้เกิดโอกาสในการเรียนรู้จากผู้เรียน ทั้งสองฝ่ายก็จะปรับเปลี่ยนบทบาทกัน สิ่งที่ผู้นำได้เรียนรู้จากผู้ใต้บังคับบัญชาจะทำให้ผู้นำมีความรู้เพิ่มขึ้น และสามารถนำความรู้นำไปสั่งสอนและถ่ายทอดให้กับผู้อื่นต่อไปได้ ซึ่งวงจรนี้จะทำให้ทั้งองค์กรเกิดการพัฒนาความรู้และสามารถเพิ่มพูนความสามารถในการแข่งขัน ใน Teaching Organization นั้นทุกคนในองค์กรจะต้องเป็นทั้งผู้สอน ผู้เรียนรู้ และทุกคนจะต้องฉลาดขึ้นทุกวัน โดยสรุป Teaching Organization คือองค์กรที่ทุกคนในองค์กรเป็นทั้งผู้สอน และผู้เรียน และกระบวนการในการสอนและเรียนรู้อย่างต่อเนื่องเกิดขึ้นเป็นประจำตลอดเวลาในกิจกรรมต่างๆ ขององค์กร

แนวคิดในเรื่องขององค์กรแห่งการเรียนรู้ (Learning Organization) มีความเหมือนและต่างจาก Teaching Organization หลายประการ ความเหมือนนั้นอยู่ที่ประเด็นที่ทั้งสองแนวคิดสนับสนุนให้ทุกคนในองค์กรพัฒนาและหาความรู้ ทักษะและข้อมูลใหม่ๆ ตลอดเวลา เพื่อที่จะทำให้องค์กรประสบความสำเร็จ ส่วนในเรื่องของคามแตกต่างนั้น Teaching Organization มุ่งเน้นให้ทุกคนภายในองค์กรเป็นทั้งผู้สอนและผู้เรียนอยู่ตลอดเวลา เมื่อทุกคนในองค์กรมองว่ามีโอกาสทั้งในการเรียนและการสอนอยู่ตลอดเวลา จะทำให้องค์กรเกิดวงจรในการเรียนและการสอนที่ครบถ้วน และทำให้องค์กรได้มีการพัฒนาและถ่ายทอดความรู้ใหม่ๆ ทั่วทั้งองค์กรอยู่ตลอดเวลา คนที่มีการเรียนรู้และการสอนอยู่ตลอดเวลา จะทำให้บุคคลผู้นั้นไม่เกิดความหลงตนเอง ความมั่นใจในตนเองเป็นสิ่งที่ดี แต่ใครก็ตามที่คิดว่าตนเองรู้ทุกอย่าง จะไม่มีความสนใจที่จะเรียนรู้อะไรจากผู้อื่น และในขณะเดียวกัน คนเหล่านี้จะไม่พร้อมที่จะถ่ายทอดความรู้ ข้อมูลให้กับผู้ใต้บังคับบัญชาเช่นกัน

อ่านดูแล้วเชื่อว่าท่านผู้อ่านคงคิดเหมือนกันว่าการพัฒนาองค์กรของท่านให้เป็น Teaching Organization คงไม่ใช่เรื่องยาก แต่จริงๆ แล้วการพัฒนาองค์กรของท่านให้เป็น Teaching Organization ไม่ใช่เรื่องที่ง่าย การสร้างองค์กรที่มีลักษณะของ Teaching Organization จำเป็นต้องมีองค์ประกอบที่สำคัญหลายประการ เริ่มแรกจะต้องมาจากผู้บริหารระดับสูงที่จะเปิดใจให้กว้าง ที่จะยอมรับว่าการสอนเป็นปัจจัยหลักที่สำคัญที่จะทำให้องค์กรประสบความสำเร็จ ในขณะเดียวกันในองค์กรเหล่านี้จะต้องมีวัฒนธรรมองค์กรที่กระตุ้นให้ทุกคนมีการสอนอยู่ตลอดเวลา และมีระบบการจูงใจพนักงานที่ผูกกับการสอน การที่จะพัฒนาองค์กรตนเองให้เป็น Teaching Organization ได้นั้นจะต้องเกิดขึ้นจากปัจจัยที่สำคัญหลายประการได้แก่

1) การสร้างทัศนคติที่ให้ความสำคัญต่อการสอน โดยเฉพาะอย่างยิ่งทัศนคติของผู้บริหารระดับสูง ปัจจัยพื้นฐานที่สำคัญอันจะนำไปสู่ Teaching Organization ได้แก่ความมุ่งมั่นของผู้บริหารสูงสุด ผู้บริหารสูงสุดเองจะต้องทำตัวเป็นผู้สอนที่ดี ในองค์กรที่ประสบความสำเร็จนั้นผู้บริหารสูงสุดจะให้ความสำคัญกับการสอนบุคลากรภายในองค์กรอย่างมาก การเข้ามามีส่วนในการอบรมหรือสัมมนาของพนักงานในองค์กรอยู่ตลอดเวลา ผู้บริหารเหล่านี้จะพยายามหาเวลาและโอกาสที่จะได้มาเจอผู้ใต้บังคับบัญชาในระดับต่างๆ อยู่ตลอดเวลา ผู้บริหารระดับสูงจะต้องกำหนดเป้าหมายที่ชัดเจนเกี่ยวกับการสอน และการพัฒนาบุคลากร พร้อมทั้งกำหนดให้เป็นสิ่งที่มีความสำคัญเป็นลำดับแรกๆ ขององค์กร การที่องค์กรให้ความสำคัญต่อการถ่ายทอดและแบ่งปันความรู้ร่วมกัน จะทำให้ทุกคนภายในองค์กรได้มีการพัฒนาตนเองให้ทำงานได้ดีขึ้นและเร็วขึ้น นอกจากนี้การที่ผู้นำมีการสอนอยู่ตลอดเวลา จะเป็นวิธีการหนึ่งที่ผู้นำจะสามารถแสดงความเป็นผู้นำออกมาได้อย่างชัดเจน นอกจากนี้การสอนทำให้องค์กรสามารถพัฒนาผู้นำใหม่ๆ ได้ตลอดเวลา และยิ่งองค์กรมีผู้นำที่มีคุณภาพมากขึ้น ยิ่งจะทำให้องค์กรมีโอกาสในการประสบความสำเร็จมากขึ้น

2) เมื่อองค์กรมีจิตใจและความพร้อมที่จะสอนแล้ว ปัจจัยที่สำคัญอีกประการคือจะต้องมีโครงสร้างและสภาวะแวดล้อมที่เหมาะสมที่สนับสนุนให้เกิดทั้งการเรียนรู้และการสอนภายในองค์กร ทั้งในด้านของกิจกรรมการดำเนินงานในแต่ละวันที่กระตุ้นให้เกิดการสอน กระบวนการที่กระตุ้นให้การสอน โครงสร้างองค์กรที่เกื้อหนุน รวมทั้งระบบการประเมินผลและการจูงใจให้คนเกิดการสอนเกิดขึ้นตลอดเวลา

3) ผู้ที่จะเป็นผู้สอนที่จะดีมักจะเป็นผู้เรียนที่ดีด้วย เนื่องจากใครก็ตามที่ให้ความสำคัญกับการถ่ายทอดและสื่อสารความรู้ให้กับผู้อื่น มักจะเป็นผู้ที่ให้ความสำคัญต่อการเรียนรู้และพัฒนาความรู้ของตนเองด้วย ผู้บริหารส่วนใหญ่มักจะมุ่งเน้นแต่การสั่งการหรือบอกให้ผู้ใต้บังคับบัญชาทำอะไร แต่มักจะปิดกั้นความพร้อมของตนเองที่จะเรียนรู้จากผู้ใต้บังคับบัญชา ถึงแม้ผู้นำบางคนจะให้เวลาในการสอนและอบรมผู้ใต้บังคับบัญชาตนเองผ่านทางการบรรยายและอบรมต่างๆ แต่ผู้นำเหล่านี้ส่วนใหญ่จะเข้ามาในลักษณะของผู้บรรยายเพียงอย่างเดียว โดยเข้ามาในห้องบรรยายเพื่อบอกเล่าและตอบคำถามบางข้อ แต่ผู้นำเหล่านี้จะไม่ได้เข้ามาด้วยใจที่พร้อมที่จะเป็นผู้เรียนรู้ในเวลาเดียวกัน ทำให้ไม่สามารถที่จะเรียนรู้จากผู้ใต้บังคับบัญชาและนำไปคิดเพื่อก่อให้เกิดประโยชน์ได้

4) ผู้บริหารมักจะขาดเวลาทั้งในการเรียนรู้ การคิด และการสอน ปัจจัยนี้เป็นสิ่งที่ผู้บริหารจะต้องเผชิญอยู่ตลอดเวลาเนื่องจากส่วนใหญ่มักจะทำงานภายใต้สภาวะแวดล้อมที่ไม่นิ่งและเคลื่อนไหวตลอดเวลา จากงานที่ยุ่งตลอดเวลา ทำให้ผู้บริหารขาดเวลาคุณภาพในการเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ ตลอดเวลา เพื่อพัฒนากรอบความคิดของตน เพื่อที่จะสามารถนำไปสื่อสารและถ่ายทอดให้กับผู้อื่น

5) บรรยากาศที่เป็นกันเองเป็นปัจจัยพื้นฐานที่จำเป็นสำหรับการเรียนรู้และการถ่ายทอดความรู้ในทุกระดับทั่วทั้งองค์กร ผู้บริหารที่พยายามสร้างสิ่งปิดกั้นระหว่างตนเองและผู้ใต้บังคับบัญชา จะพลาดโอกาสที่สำคัญในการเรียนรู้จากผู้ใต้บังคับบัญชา เนื่องจากผู้ใต้บังคับบัญชามักจะไม่ค่อยยอมเปิดปากหรือพูดอะไรที่จะก่อให้เกิดอันตรายกับตนเอง ผู้นำสามารถสร้างบรรยากาศที่ก่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนและถ่ายทอดความรู้โดยผู้บริหารจะต้องพร้อมที่จะรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น และให้ความสำคัญกับความเห็นของผู้อื่น ไม่ใช่นึกว่าตัวเองเป็นเจ้านายแล้วจะสั่งตามที่ตัวเองต้องการได้ตลอด

เป็นอย่างไรบ้างครับแนวคิดเบื้องต้นของ Teaching Organization ถ้าท่านผู้อ่านสนใจในรายละเอียดลองหาข้อมูลเพิ่มเติมได้นะครับ แต่ผมคิดว่าแนวคิดนี้ไม่ใช่สิ่งที่แปลกหรือโดดเด่นอะไร แถมเป็นสิ่งที่เรารู้กันอยู่แล้ว แต่ฝรั่งเขาเอามาเขียนเป็นหนังสือได้เล่มเบ่อเริ่มเทิ่ม